Algemeen

// Besluit tot transactie

Een door een consument genomen besluit over de vraag of, en, zo ja, hoe en op welke voorwaarden hij een product koopt, geheel of gedeeltelijk betaalt, behoudt of van de hand doet, of een contractueel recht uitoefent in verband met het product, ongeacht of de consument wel of niet tot handelen overgaat.

Bij de beoordeling of een reclame-uiting misleidend is of niet, dient vastgesteld te worden of de reclame het "economische gedrag" van de consument heeft beinvloed. Dit houdt in dat beoordeeld wordt of een consument door onjuiste, onvolledige of onduidelijke informatie in de reclame een beslissing heeft genomen of had kunnen nemen over de aankoop van een product of een andere transactie.
Belangrijk hierbij is dat het niet noodzakelijk is dat de consument door de misleidende reclame ook daadwerkelijk iets koopt, maar dat hij had kunnen besluiten over te gaan tot een transactie. Bij elke klacht toetst de Commissie of aan dit vereiste is voldaan. Als de Commissie van oordeel is dat weliswaar sprake is van een fout, maar deze niet tot een verkeerde beslissing van de consument kan leiden, zal zij in beginsel de klacht afwijzen. Vgl. RCC2009/00100

Als de uiting geen commerciële activiteit betreft en evenmin sprake is van handelen in het economische verkeer of mogelijke beïnvloeding van het economisch gedrag van de consument, is de regeling van misleidende reclame niet op de uiting van toepassing (vgl. CvB201700116).  Eventueel kan de Commissie, afhankelijk van de klacht, dan aan andere bepalingen van de NRC toetsen. Vgl. RCC2009/00853.
 

Algemeen

// Gemiddelde consument

Dit is de consument die redelijk goed opgeleid is en ook goed geïnformeerd is.

Of reclame misleidend is, hangt af van de opvatting van de gemiddelde consument. 
Niet nodig is dat per geval een onderzoek wordt gedaan naar de opvattingen van de gemiddelde consument. Volstaan kan worden met het zich zo goed mogelijk indenken of de gemiddelde consument juist is voorgelicht.
Het kan zijn dat de uiting op een specifieke doelgroep is gericht. In die situatie moet naar het gemiddelde lid van die doelgroep worden gekeken. Bij een zakelijke consument wordt daarbij ervan uitgegaan dat deze doorgaans kritischer en deskundiger is dan een gewone consument. In bepaalde gevallen kan bij een specifieke doelgroep van het gemiddelde lid specialistische kennis worden verwacht (vgl. dossier 2016/00916). Indien het daarentegen om een kwetsbare doelgroep gaat (uitingen die specifiek op jongeren of ouderen zijn gericht), dient te worden uitgegaan een consument die minder kritisch is en dus eerder zal zijn misleid.

Algemeen

// Informatieverplichtingen

Algemeen

// Medium

Het gebruikte medium is van belang bij de beoordeling of er sprake is van misleiding. Als vuistregel geldt dat hoe meer informatie kan worden gegeven, hoe zwaarder de eisen zijn. Een televisiecommercial is bijvoorbeeld niet geschikt voor het vermelden van veel voorwaarden, maar een website is daarvoor wel bij uitstek geschikt.

Algemeen

// Specifieke doelgroep

Als er sprake is van een specifieke doelgroep, zoals kinderen, mensen met een mentale of lichamelijke handicap etc. moet vanwege hun leeftijd of goedgelovigheid rekening worden gehouden met het feit dat deze doelgroepen sneller door de reclame of de aangeboden producten kunnen zijn misleid dan de gewone gemiddelde consument.
De beoordeling vindt dan plaats vanuit het gezichtspunt van het gemiddelde lid van de betreffende groep.  

Bij een zakelijke doelgroep wordt  ervan uitgegaan dat deze doorgaans kritischer en deskundiger is dan een gewone consument. In bepaalde gevallen kan bij een specifieke doelgroep van het gemiddelde lid specialistische kennis worden verwacht (vgl. dossier 2016/00916). Indien het daarentegen om een kwetsbare doelgroep gaat (uitingen die specifiek op jongeren of ouderen zijn gericht), dient te worden uitgegaan een consument die minder kritisch is en dus eerder zal zijn misleid.

Algemeen

// Uitnodiging tot aankoop

Reclame waarin een product voor een bepaalde prijs wordt aangeboden.

Een uitnodiging tot aankoop valt ook onder het begrip reclame. Het enige verschil met “gewone” reclame is dat in een uitnodiging tot aankoop voor de consument al voldoende informatie staat om te kunnen beslissen of hij naar aanleiding van de reclame bijvoorbeeld een bepaald product wil kopen of zich op een bepaalde dienst wil abonneren.

Op grond van een uitspraak van het Europese Hof van Justitie kan ook zonder bestelmechanisme sprake zijn van een uitnodiging tot aankoop. Als de reclame echter wel een dergelijk mechanisme bevat, kan ervan worden uitgegaan dat de consument over voldoende informatie beschikt om een besluit over een transactie te nemen. De consument weet in dat geval namelijk wat hij koopt en tegen welke prijs.

Indien een bestelmechanisme ontbreekt, hangt het van de omstandigheden van het geval af of sprake is van een uitnodiging tot aankoop. Doorslaggevend is of de consument op grond van de informatie een besluit over een transactie kan nemen. Er zal doorgaans sprake zijn van een uitnodiging tot aankoop als:

• in de reclame een (vanaf)prijs wordt genoemd én
• daarbij in woord of beeld naar een product wordt verwezen.

Algemeen

// Prijsvermelding

Het is van groot belang dat als prijzen en tarieven in een reclame-uiting worden vermeld, deze compleet en duidelijk dienen te zijn. Indien deze informatie niet op de juiste wijze wordt vermeld, zal de reclame al snel oneerlijk worden.

 Let op bij vaste en onvermijdbare bijkomende kosten die aan de consument apart in rekening worden gebracht. Als dergelijke kosten bij een uitnodiging tot aankoop onvoldoende uit de context blijken en daardoor de aankoopbeslissing van de consument wordt beïnvloed, is de reclame-uiting in strijd met artikel 8.4 NRC (vgl. 2012/00088). Noem daarom bij voorkeur prijzen inclusief alle vaste en onvermijdbare bijkomende kosten in plaats van deze apart te vermelden.
Zie ook de Check Informatieverplichtingen.

Algemeen

// Vergelijkingssite

Een website waarop een ruim en algemeen aanbod wordt vergeleken teneinde de keuze van de consument te vergemakkelijken.

De eisen van de Nederlandse Reclame Code met betrekking tot het op verantwoorde wijze reclame maken, gelden niet alleen voor reclame-uitingen van onafhankelijke vergelijkingssites, maar ook voor het te vergelijken aanbod op die site zelf. Dat betekent bijvoorbeeld dat juiste prijzen moeten worden vergeleken. Voor reiszaken geldt dat de te vergelijken prijzen in overeenstemming met de Reclamecode Reisaanbiedingen dienen te zijn en in ieder geval inclusief alle vaste onvermijdbare kosten. Als dat niet het geval is, is sprake van oneerlijke reclame (vgl. dossier 2013/00690).

Altijd oneerlijk (zwarte lijst)

// Algemeen

In de zogenaamde zwarte lijst in bijlage 1 van de Nederlandse Reclame Code staan een aantal specifieke uitingen die altijd als misleidend worden beschouwd. Hieronder staat een overzicht van de situaties waarover de Reclame Code Commissie het vaakst klachten ontvangt:

• iets als gratis aanbieden 
• aanbieding met een beperkte voorraad (lokkertje)
• reclame in redactionele artikelen 
• beweringen over genezende eigenschappen
• bedriegelijk de indruk wekken dat prijs is gewonnen
• reclame in de vorm van een factuur

Altijd oneerlijk (zwarte lijst)

// Aanbieding met een beperkte voorraad (lokkertje)

Nummer 5 van bijlage 1 van de NRC (zwarte lijst): Producten tegen een genoemde prijs te koop aanbieden zonder dat de adverteerder ervoor kan zorgen dat het product gedurende een periode voldoende verkrijgbaar is, gelet op de omvang van de voor het product gevoerde reclame en de aangeboden prijs (lokkertjes).

Indien reclame wordt gemaakt voor een product waarvan de adverteerder weet dat er veel belangstelling voor bestaat en slechts weinig voorraad van aanwezig is, moet in de reclame de consument duidelijk voor de beperkte voorraad worden gewaarschuwd. Dat kan bijvoorbeeld door een mededeling als: “Let op! Slechts zeer beperkt voorradig”. Het ontbreken van een dergelijke mededeling maakt de reclame onder alle omstandigheden misleidend.
Daarnaast schrijft ook artikel 8.2.b voor dat er juiste informatie over de beschikbaarheid moet wordt gegeven. 

Zorg bij filiaalbedrijven ervoor dat alle filialen over enige voorraad beschikken. Als er in de reclame geen uitzondering wordt gemaakt, geldt de reclame immers voor alle filiaalbedrijven. Deze eis volgt uit algemene aanbeveling sub h.

Als er twijfel is of er voldoende voorraad is, dient in de reclame te worden vermeld: “Op=Op” of “Zolang de voorraad strekt” of een andere mededeling met een dergelijke strekking. Indien deze mededeling ontbreekt, zal de consument erop vertrouwen dat hij van de aanbieding gebruik kan maken gedurende de hele looptijd daarvan. 

Als de consument juist is geïnformeerd over de beschikbaarheid en de adverteerder ook verder juist heeft gehandeld, zal de klacht in beginsel worden afgewezen. Klik hier voor een voorbeeld. 

Altijd oneerlijk (zwarte lijst)

// Bedrieglijk indruk wekken dat prijs is gewonnen

Nummer 2 van bijlage 2 bij de NRC: De bedrieglijke indruk wekken dat de consument al een prijs heeft gewonnen of zal winnen etc., als er in feite: geen sprake is van een prijs of een ander soortgelijk voordeel, DAN WEL het ondernemen van stappen om in aanmerking te kunnen komen voor de prijs kosten met zich meebrengt.

Wees voorzichtig met het wekken van verwachtingen over het winnen van een prijs. Mededelingen dat een consument een prijs heeft gewonnen als er in feite geen prijs is of de consument enig bedrag moet betalen om in aanmerking te komen voor een prijs, worden in de Nederlandse Reclame Code als agressieve reclame aangemerkt.

 Raadpleeg ook de Gedragscode promotionele kansspelen.  

Altijd oneerlijk (zwarte lijst)

// Beweringen genezende eigenschappen

Nummer 15 van bijlage 1 van de NRC: Bedrieglijk beweren dat een product ziekten, gebreken of misvormingen kan genezen.

Wees zeer voorzichtig met beweringen over genezende eigenschappen van een product. Als deze beweringen niet gefundeerd zijn, kan de Reclame Code Commissie oordelen dat de reclame onder alle omstandigheden misleidend is.

Daarnaast zal dit soort reclame ook vaak in strijd met de wet zijn, waaronder de Geneesmiddelenwet en de Warenwet.
Raadpleeg de Keuringsraad KOAG/KAG voor meer informatie over dit onderwerp.

Altijd oneerlijk (zwarte lijst)

// Factuurreclame

Nummer 20 van bijlage 1 bij de NRC (zwarte lijst): Reclamemateriaal voorzien van een factuur of een soortgelijk document waarin om betaling wordt gevraagd, waardoor bij de consument de indruk wordt gewekt dat hij het aangeprezen product al heeft besteld terwijl dat niet het geval is.

Deze categorie wordt doorgaans als acquisitiefraude beschouwd. Raadpleeg het Steunpunt Acquisitiefraude voor meer informatie over dit onderwerp.

Altijd oneerlijk (zwarte lijst)

// Reclame in redactionele artikelen

Ook een advertorial dient zonder moeite als reclame herkenbaar te zijn. Als voor de reclame is betaald en niet herkenbaar is dat er sprake is van reclame, is dat per definitie een overtreding van nummer 10 van de zwarte lijst van bijlage 1 van de NRC. 
 
Als voldoende duidelijk bij de uiting het woord "advertorial" of "advertentie" staat, of de consument op andere wijze voldoende duidelijk erop wordt gewezen dat de uiting reclame bevat, is de uiting toegestaan. Vgl. dossier 2016/00026.

Altijd oneerlijk (zwarte lijst)

// Gratis (Algemeen)

Nummer 19 van bijlage 1 NRC (zwarte lijst): Omschrijf een product als “gratis”, “voor niets”, “kosteloos” e.d. uitsluitend als de consument niets anders moet betalen dan de onvermijdelijke kosten om in te gaan op het aanbod en het product af te halen dan wel te laten bezorgen.

Producten die als “gratis” of in vergelijkbare woorden worden aangeprezen dienen ook echt gratis te zijn. Dit betekent dat de consument niet mag worden geconfronteerd met enige betalings- of vergoedingsverplichting als hij het gratis item wenst te ontvangen (vgl. dossier 2013 00249). Wel is het toegestaan aan het gratis item de voorwaarde te verbinden dat de consument een ander product koopt. In dat geval ontvangt men het item gratis bij de aankoop van een ander product. Zie verder de informatie over het Gecombineerd aanbod.

Onvermijdelijke kosten om in te gaan op het aanbod (zoals telefoon- of portokosten) alsook afhaal-, ophaal- en verzendkosten mogen wel in rekening worden gebracht zonder dat afbreuk wordt gedaan aan het gratis karakter van het aanbod. Maak wel in de reclame-uiting duidelijk dat deze kosten in rekening worden gebracht en hoe hoog zij zijn.
Het is echter niet toegestaan om:
    • Verpakkingskosten, afwikkelingskosten en administratiekosten in
      rekening te brengen.
    • Gebruik te maken van een betaald telefoonnummer waar de
      consument het gratis product moet bestellen.
Het is uitsluitend toegestaan een product 'gratis' te noemen als men niets anders moet betalen dan de werkelijke kosten voor de verzending of voor het ophalen.. Dit betekent dat een aanbod alleen als ‘gratis’ mag worden omschreven als de consument niet meer betaalt dan a) de minimale onvermijdelijke kosten van het reageren op het aanbod, b) de werkelijke vervoers- of verzendkosten en c) de (incidentele) reiskosten om het product op te halen. Het doorberekenen van meer dan de werkelijke kosten, impliceert dat de consument indirect toch enige vergoeding voor het product is verschuldigd waardoor geen sprake meer is van een ‘gratis’ product (vgl. dossier 2017/00286).


Raadpleeg de volgende informatie wanneer een gratis item onderdeel uitmaakt van een:  

• Gecombineerd aanbod
• Pakketaanbod
• Noodzakelijke nevenaankoop

Altijd oneerlijk (zwarte lijst)

// Gratis (Gecombineerd aanbod)

Het gratis product wordt niet afzonderlijk aangeboden, maar kan gratis worden verkregen als iets anders wordt gekocht of besteld.

• het gratis item normaal geen onderdeel van de transactie vorm;
• de kosten van het gratis product niet worden verhaald door middel van een ander product dat de consument moet kopen om voor het gratis item in aanmerking te komen en
• de consument weet hoeveel het gratis product normaal kost en dat hiervoor niet hoeft te worden bijbetaald.

Altijd oneerlijk (zwarte lijst)

// Gratis (Noodzakelijke nevenaankoop)

Het is toegestaan om het woord gratis te gebruiken, maar informeer de consument wel goed over de noodzaak van het hebben of de aanschaf van aanvullende apparatuur - die niet in een gecombineerd aanbod of pakketaanbod zijn inbegrepen - om gebruik te kunnen maken van de gratis aanbieding. Bijvoorbeeld een ontvanger om gratis satelliettelevisiezenders te kunnen bekijken.

Altijd oneerlijk (zwarte lijst)

// Gratis (Pakketaanbod)

Het gratis item maakt onderdeel uit van het verkochte item. Men krijgt bijvoorbeeld bij de aankoop van een auto een radio gratis.

Een pakketaanbod is toegestaan indien de consument voor het pakket dezelfde prijs betaalt in het geval het gratis item niet bij het pakket is inbegrepen.

Bij elementen die niet goed van elkaar kunnen worden gescheiden zonder afbreuk te doen aan het hele pakket, is het niet toegestaan een bepaald element als gratis aan te bieden (bijvoorbeeld gratis wielen bij de aankoop van een auto tenzij het een extra set betreft).

Als de consument verplicht is een heel pakket te kopen, mogen de afzonderlijke onderdelen niet als gratis worden aangeboden (bijvoorbeeld een alles-in-1 pakket).

Nieuwe elementen die nog geen deel zijn gaan uitmaken van een standaardpakket, mogen gedurende een redelijke periode (in beginsel 6 maanden) “gratis” worden genoemd als er niet voor hoeft te worden bijbetaald.
 

Specifieke producten/diensten

// Alcoholhoudende drank

Drank die bij een temperatuur van twintig graden Celsius voor meer dan een half volumeprocent (0,5%) uit alcohol bestaat.

Reclame voor alcohol mag geen verwarring wekken over het alcoholhoudende karakter en het alcoholpercentage (artikel 3 RvA).

Raadpleeg bij reclame voor alcoholhoudende dranken ook de andere bepalingen van de Reclamecode voor Alcoholhoudende Dranken.
 

Specifieke producten/diensten

// Kansspelen voor vergunninghouders

Wek in reclame voor kansspelen geen onjuiste indruk met betrekking tot:

• de eigenschappen van een prijs of de kansen op het winnen van een prijs bij de aangeboden kansspelen;
• de door de deelnemer eventueel aan te gane verbintenis

Specifieke producten/diensten

// Leningen

Misleid in reclame voor sparen, leningen en/of investeringen het publiek niet over de voorwaarden of de geschatte opbrengst (Bijz. Reclamecode sub d1).

Specifieke producten/diensten

// Onroerende zaken

Misleid in reclame voor onroerende zaken het publiek niet over de eigendom en daarmee samenhangende zaken zoals materialen, rechten, prijs en financieringsmogelijkheden. Wees extra zorgvuldig bij reclame voor onroerende zaken in het buitenland (Bijz. Reclamecode sub d.2).

Specifieke producten/diensten

// Reisaanbiedingen

Op grond van III. lid 2 van de Reclamecode Reisaanbiedingen is onder alle omstandigheden misleidend:

• Het gebruik van de begrippen “tax” of “belasting” voor kosten die niet door de aanbieder afgedragen moeten worden aan de overheid al dan niet via de luchthaven/jachthaven/ camping/ accommodatie-eigenaar.
• Het in eerste instantie geven van een korting op de prijs van een reisdienst, welke later geheel of gedeeltelijk ongedaan wordt gemaakt door het in rekening brengen van niet vaste onvermijdbare kosten. 
• Het aanbieden van vanaf-prijzen per persoon voor accommodaties zoals hotels, appartementen en bungalows, zonder naast de prijs per persoon het bij die prijs behorend aantal personen te noemen als dit afwijkt van de standaard van 2 personen.
• Het aanbieden van vluchten op basis van een enkele reis terwijl de vlucht alleen als retour te boeken is.
   

Specifieke producten/diensten

// SMS

Short Message Service = Methode om korte tekstberichten van en naar een mobiele telefoon te versturen.

Volgens artikel 3 van de Reclamecode SMS-dienstverlening is het niet toegestaan:

• In reclame voor SMS-diensten mededelingen, afbeeldingen of suggesties op te nemen of informatie weg te laten waardoor de consument misleid kan worden over de aard en kenmerken van de aangeboden diensten en producten, de prijs en de wijze van berekening daarvan.
• Reclame te maken voor een (gratis) dienst of product waarbij de consument zich moet abonneren op een (andere) abonnementdienst om het aangebodene te kunnen verkrijgen. Dit is alleen toegestaan wanneer de verplichting tot het abonneren op die (andere) abonnementsdienst in iedere uiting tenminste met dezelfde nadruk wordt vermeld de (gratis) dienst of het (gratis) product.
• Reclame te maken voor een abonnementsdienst als niet duidelijk blijkt dat het om een abonnementsdienst gaat. Dit laatste moet evenveel nadruk krijgen als - de reclame voor - weglaten?? de dienst of het product zelf.
• Reclame te maken voor een SMS-dienst op een manier waardoor deze een ander karakter lijkt te hebben dan het werkelijke karakter, bijvoorbeeld door te suggereren dat een prijs is gewonnen, een spelletje wordt gedaan, of dat het gaat om een lidmaatschap of aansluiting bij een club.

Specifieke producten/diensten

// Telefonische informatiediensten

Maak in de reclame-uiting duidelijk dat het om een informatienummer gaat. (7.1 RTI)
Zorg er bij betaalnummers voor dat het tarief duidelijk leesbaar en/of verstaanbaar is. (8.2 RTI)
Raadpleeg ook de andere bepalingen van de Reclamecode Telefonische Informatiediensten.

Specifieke producten/diensten

// Telemarketing

Het planmatig en systematisch gebruik maken van een telefoongesprek om ongevraagd aan consumenten goederen, diensten of denkbeelden aan te prijzen; hieronder wordt ook verstaan het vragen van diensten.

• Verkoopbenadering onder het voorwendsel van een (markt-)onderzoek of enquête.
• Suggestieve vraagstelling of het verkondigen van onwaarheden. (artikel 7 CTM)

Specifieke producten/diensten

// Voedingsmiddelen

Alle industrieel bereide, veelal verpakte, eet- en drinkwaren die zijn bestemd voor gebruik door de consument.

Prijs een voedingsmiddel niet aan door te verwijzen naar een bepaalde eigenschap, als die eigenschap het product geen onderscheidend vermogen geeft binnen de relevante groep van producten.
Het is wel toegestaan om te wijzen op een algemeen kenmerk. Bijvoorbeeld: Product X is van nature vetarm. Daarmee wordt namelijk een gemeenschappelijk kenmerk aangeduid dat alle producten in de betreffende categorie hebben. Raadpleeg verder artikel 4 RVV en de overige bepalingen van deze code.
 

Specifieke thema's

// Beperkende voorwaarden

Een product aanbieden onder beperkende voorwaarden zonder dat die ontbrekende zaken duidelijk in de reclame worden genoemd.

Indien voor de consument specifieke voorwaarden gelden om aanspraak te kunnen maken op een aanbieding, dient dat in de reclame-uiting duidelijk te worden vermeld. Deze eis volgt uit artikel 8.3 aanhef en onder c NRC.

Noem dus in de reclame de specifieke voorwaarden die de consument niet kan weten en waarop hij ook niet bedacht hoeft te zijn, als die belangrijk zijn en de reikwijdte van de actie belangrijk inperken. Deze informatie mag niet in voorwaarden worden verstopt.

 Voorbeelden:

• Als bij een kortingsactie met inruil bepaalde zaken van inruil zijn uitgesloten dient dat in de reclame-uiting te worden genoemd.
• Als de kortingsactie een bepaalde looptijd heeft, dient deze in de reclame-uiting te worden genoemd.
   

Specifieke thema's

// Kortingsacties

Beweren dat een product in de aanbieding is (korting) terwijl in feite geen sprake is van een prijsvoordeel of dit voordeel niet juist of volledig wordt weergegeven.

Bij kortingsacties moet daadwerkelijk korting worden verleend. Als dat niet het geval is, is sprake van misleidende informatie over het bestaan van een specifiek prijsvoordeel als bedoeld in artikel 8.2 onder d NRC.
De adverteerder dient zonodig te kunnen aantonen dat er daadwerkelijk korting wordt gegeven ten opzichte van de normale prijs. Zie ook artikel 15 NRC. Maak dus alleen reclame voor een kortingsactie, als u kunt onderbouwen dat er ook echt korting wordt gegeven.

In de reclame-uiting mag geen verwarring worden gewekt over de hoogte van de korting.
Duidelijk dient te zijn hoe hoog deze korting is en hoe deze wordt berekend (bijvoorbeeld “50% korting op alles”). Indien de kortingsactie betrekking heeft op een abonnement moet duidelijk zijn hoe lang de kortingsactie loopt (gedurende een aantal maanden of gedurende het hele contract) en wat het tarief is na afloop van de kortingsactie.
 

Specifieke thema's

// Werking en voordelen product

Beweren dat een product een bepaalde werking of voordelen heeft terwijl deze werking of voordelen niet aannemelijk kunnen worden gemaakt, is een veelvoorkomende vorm van misleiding.

Claim alleen een bepaalde werking of bepaalde voordelen als u in staat bent die voldoende aannemelijk te maken (artikel 15 NRC).  

Voor wat betreft de werking dient dit bij voorkeur te gebeuren door middel van objectieve tests die op het product zijn uitgevoerd. Als de werking of de voordelen niet aannemelijk kunnen worden gemaakt, kan de Reclame Code Commissie oordelen dat sprake is van misleidende reclame in de zin van artikel 8.2 onder b. van de NRC.

Specifieke thema's

// Keurmerken

Een keurmerk is een logo voor een product waarmee de fabrikant aangeeft dat het product aan bepaalde eisen voldoet. Voorbeelden van keurmerken zijn het ‘EKO-keurmerk’ en het keurmerk ‘Ik Kies Bewust’.